Mae Archif yr Eisteddfod yn storfa unigryw o hanes yr Eisteddfod, ei buddugoliaethau, ei thrallodion a’i chyfrinachau. Mae’r casgliad yn cael ei reoli a’i redeg gan grŵp bach o wirfoddolwyr. Mae’n gasgliad mawr, ac un o’n tasgau yw ei wneud yn fwy; rydym bob amser yn casglu deunydd newydd, gan gynnwys eitemau sy’n dod ar ffurf ddigidol. Nid darnau o bapur yn unig yw archifau. Gyda chymorth Archifau Gogledd Ddwyrain Cymru, rydym yn gyfrifol am gadwraeth y casgliad; rydym yn disgwyl y bydd gwrthrychau ffisegol fel dogfennau yn cael eu cadw am gyfnod amhenodol yn yr archif yng Ngharchar Rhuthun. Rydym hefyd yn gyfrifol am ei gatalogio a’i mynegeio, fel bod modd dod o hyd i eitemau penodol, eu hadalw a’u cyrchu gan ymwelwyr â Rhuthun.
Mae’r llythyrau, dogfennau, gwrthrychau, delweddau a deunydd clyweledol yn ymdrin â phopeth ers llygedyn cyntaf y cysyniad ym 1943. Maent yn adrodd straeon y cystadleuwyr sy’n cynrychioli 140 o wledydd a rhanbarthau sydd wedi cymryd rhan dros y blynyddoedd, ac mae’r gwirfoddolwyr, dros 800 ohonynt yn gweithio bob blwyddyn i wneud yr ŵyl yn bosibl. Maent yn rhoi cefndir yr uchafbwyntiau adnabyddus, megis yr ymweliadau Brenhinol, cyngherddau’r enwogion, Gŵyl Prydain 1951, cais 2004am wobr Heddwch Nobel. Maent yn datgelu’r iselwch ar sut y llwyddodd yr ŵyl i oresgyn trychinebau posibl, fel y noson y bu bron i’r babell chwythu i lawr mewn gale. Maent yn adrodd y ffordd y mae’r ŵyl wedi cael ei darlledu a’i hyrwyddo ers meicroffonau cyntaf y BBC a chamerâu newyddion Movietone ym 1947.
Bob blwyddyn byddwn yn cynnal arddangos mewn pabell ar faes yr Eisteddfod, ond ymdrech fawr dros y blynyddoedd nesaf fydd parhau i sganio dogfennau a ffotograffau, ac ymestyn digido i flychau recordiadau, ffilmiau a fideos sydd heb eu cyffwrdd. Rydym wedi cael un grant gan Gronfa Dreftadaeth y Loteri i weithio ar y casgliad, ac rydym yn disgwyl gwneud cais arall am arian yn y dyfodol agos. Byddwn yn parhau i ddatblygu’r mynediad ar-lein gan ddechrau yn 2022 gyda’r wefan hon.
Hoffech chi fod yn rhan ohono? Byddai’r Pwyllgor Archifau yn croesawu gwirfoddolwyr i helpu gyda’r dasg hon o gadw a mynegeio’r casgliad, a sicrhau bod ei drysorau ar gael yn ehangach. Hoffem yn arbennig ddod o hyd i wirfoddolwyr sydd â phrofiad o greu a thrin deunydd digidol.
Ewch i dudalennau “Cymryd Rhan” y wefan hon.
